فلک کردن و فلکه

فلک کردن و فلکه

مرسوم‌ترین و معمول‌ترین شیوه تنبیه مجرمان در تهران قدیم چوب و فلک بود؛ به این صورت که مجرم را روی زمین خوابانیده و پاهایش را در بین تسمه‌ای که دو سر آن به یک قطعه چوب بسته شده بود، قرار می‌دادند و در حالی که دو نفر طرفین چوب فلک را در دست داشتند، شخص سومی به وسیله ترکه‌های چوب مشغول ضربه زدن بر کف پای مجرم می‌شد و گاهی نیز دست مجرمان را بر یک سه‌پایه بلند بسته و آنان را در ملاء‌ عام شلاق می‌زدند. برای آنکه تنبیه خاطیان موجب عبرت بقیه مردم شود، در قسمت‌های مختلف شهر، سکویی به نام فلکه وجود داشت و شیوه کار چنین بود که هر مجرمی در هر محلی که دستگیر می‌شد در نزدیک‌ترین فلکه به محل وقوع جرم مورد تنبیه و فلک قرار می‌گرفت.
معروف‌ترین چوب و فلک
یکی از معروف‌ترین حوادث تاریخی مربوط به چوب و فلک کردن اشخاص، ماجرای چوب و فلک حاج میرزا هاشم‌قندی، تاجر قند در بازار تهران است که از آن به نام آغاز جنبش مشروطه‌خواهی یاد می‌کنند. حاکم وقت تهران (علاءالدوله) به دلیل کمیابی ناگهانی قند در تهران دستور داد حاج میرزا هاشم‌قندی را در ملاءعام چوب و فلک کنند تا تنبیه وی باعث ایجاد رعب و وحشت شود. فراشان حکومتی در اجرای این دستور مقدمات کار را فراهم کردند و قرار شد خود علاءالدوله هم بر اجرای حکم، نظارت داشته باشد. اما هنوز چند ضربه بیشتر بر کف پای تاجر قند نزده بودند که صدای اذان ظهر از گلدسته‌های مسجدشاه شنیده شد. علاءالدوله مقرر داشت مجازات متخلف متوقف شود و برای اقامه نماز به مسجد رفت. در غیاب او، کسبه بازار که از بی‌حرمتی به حاج میرزا هاشم شدیدا برآشفته شده بودند با یکدیگر متحد شده و وی را فراری می‌دهند. می‌گویند، این حادثه جرقه انقلاب مشروطیت را زده است.
بعد از منسوخ شدن مجازات فلک، سکوهایی که برای فلکه کردن ساخته بودند، تسطیح شد و حتی بعضی از آنها به صورت میادین گلکاری شده درآمد. اما تا سال‌ها بعد، مردم شهر از میادینی که بر جای فلکه‌های سابق ایجاد شده بود با عنوان «فلکه» یاد می‌کردند و حتی این واژه به زمان ما هم رسیده است.

***************************** **

فلک = سپهر - آسمان۰ در فارسی چوبی که با آن پای مجرم را می بندند.

فلک زده = بیچاره و بدبخت. از آسمان افتاده. سیاه بخت.

فلکه = قطعه زمینی که دایره وار دور عمارتی باشد. محل فلک کردن مجرمین.

*****************************